TẠI SAO LẠI LÀ NƯỚC MẮM TĨN ?

Ngoại trừ thế hệ 6X về trước, đã có rất nhiều khách hàng thế hệ 7X, 8X và về sau nữa luôn thắc mắc với tên gọi của “Nước Mắm Tĩn”. Ăn nước mắm Tĩn bấy lâu, nhưng vẫn chưa biết tại sao lại là Nước Mắm Tĩn chứ không phải là một tên gọi khác.

“Tĩn” trước đây là tiếng địa phương Phan Thiết, dùng để chỉ 1 loại vật dụng bằng đất nung (thời xưa chưa có chai thủy tinh hay nhựa), rất phổ biến để chứa nước mắm thành phẩm sau khi đã ủ chượp trong thùng gỗ ở Phan Thiết từ những năm 1975 trở về trước. Ngược dòng lịch sử một chút, nước mắm được bắt nguồn từ nền văn minh cổ đại ở Châu Âu, sau đó theo chân các thương buôn Ấn Độ du nhập vào Chăm Pa. Đến năm 1693, người Việt di dân vào Phan Thiết mới học được cách ủ chượp nước mắm lâu đời của người Chăm Pa và lưu truyền nó rộng rãi.

Nước mắm truyền thống ngày xưa- đặc biệt là nước mắm Phan Thiết – toàn bộ đều được ủ chượp trong thùng lều gỗ, kéo rút cho vào trong tĩn bằng đất nung, chở bằng ghe bầu từ sông Cà Ty đi bán khắp cả nước, và còn xuất cả sang các nước lân cận. Thế nhưng kể cả người xưa cũng không nhớ nỗi tĩn này đã có từ đời nào, và ra đời như thế nào, các thế hệ xưa ở Phan Thiết Bình Thuận kể lại họ chỉ biết từ khi có kỹ nghệ làm nước mắm là đã có cái tĩn rồi. Tĩn và nước mắm thời đó gắn liền với nhau như hình với bóng, dân chài thường hay ví von là như cá với nước không thể tách rời được, nước mắm phải vào Tĩn mới đúng là nước mắm ngon.

Tĩn ngày xưa hầu hết đều được làm bằng đất nung có tráng men. Nắp tĩn được trét kín bằng 1 lớp vôi hoặc hỗn hợp xi măng để bảo quản lâu và không bay mùi, dán nhãn vuông trên nắp, có dung tích 3.5L và được vô quai xách bện bằng dây lác hay cói. Đặc biệt, nhờ đựng trong tĩn, không tiếp xúc với ánh nắng mặt trời, nước mắm bên trong được lên men lần thứ 2, nên giữ hoài hương vị đậm đà, quyện sánh tinh tế của nước mắm rin nguyên chất.

Hình ảnh những chiếc tĩn gốm thô ráp, được quét vôi trắng bên ngoài và dán nhãn vuông độc quyền, xếp đầy ắp dọc theo bờ sông Cà Ty ngày xưa vào thời hoàn kim của nước mắm Phan Thiết chính là nguồn cảm hứng cho thương hiệu “Nước mắm Tĩn” ngày nay. Hình tượng ấy được bảo tàng Làng Chài Xưa mô phỏng & “phục dựng” lại qua chiếc tĩn gốm nhỏ, phình ra ở giữa, đựng nước mắm rin nguyên chất đậy kín, kèm quai xách dây thừng độc đáo, in đậm dấu ấn nước mắm Phan Thiết xưa.

Nhưng tại sao nước mắm tĩn Phan Thiết xưa lại có sức hấp dẫn đến vậy? Vì đó là loại nước mắm rin nguyên chất, là những giọt nước mắm được ủ chượp từ cá cơm than và muối, là nước cốt đầu tiên, được nhỉ ra từng giọt nhỏ từ thùng lều gỗ (do đó nước mắm rin còn quý giá hơn nước mắm nhỉ). Trải qua 12-24 tháng dài ủ chượp, sẽ cho ra những giọt nước mắm màu nâu cánh gián sánh đặc với hàm lượng đạm cao, nguyên chất từ cá, mang vị ngon đậm đà và hậu vị béo ngọt, chỉ cần nếm thử thì khó mà quên được.

Bảo tàng nước mắm Làng Chài Xưa đang cố gắng từng ngày để khôi phục lại loại nước mắm 300 năm Phan Thiết với thương hiệu Nước mắm Tĩn đã từng bị lãng quên. Để nước mắm Tĩn – nước mắm rin nguyên chất ngày xưa không còn là kí ức, là nỗi nhớ khắc khoải nữa, mà một lần nữa sống lại với các thế hệ yêu “quốc hồn, quốc tuý” của Việt Nam.

—–
Chi tiết các loại nước mắm Tĩn của Làng Chài Xưa

1. Nước mắm Tĩn, cá cơm than trong bình gốm với quai xách dây thừng 41N – 275,000 đồng/bình gốm 500ml
2. Nước mắm Tĩn nhãn đỏ cá cơm đậm đà trong chai thủy tinh 40N – 165,000 đồng/chai 500ml
3. Nước mắm Tĩn trẻ em, công thức nhiều cá ít muối 42N – 190,000 đồng/cặp 2 chai 250ml
4. Nước mắm Tĩn du lịch set 10 chai mini 60ml – 250,000 đồng
5. Nước mắm Tôm Biển – 900,000 đồng/ bình gốm 500ml (mua 1 bình Tôm Biển tri ân thêm 1 bình gốm nước mắm cá cơm dịp Tết này)